Trong dòng chảy không ngừng của xã hội hiện đại, con người phải đối mặt với vô vàn biến động, áp lực và thử thách mới mỗi ngày. Giữa guồng quay ấy, người Nhật lại tìm thấy một bí quyết để giữ cho bản thân luôn linh hoạt, sáng tạo và bền bỉ: Shoshin (初心) – tâm trí của người mới bắt đầu. Đây không chỉ là một khái niệm mang màu sắc Thiền học, mà còn là một triết lý sống sâu sắc, có ảnh hưởng lớn đến cách người Nhật học hỏi, làm việc và ứng xử trong đời sống hằng ngày.
“Shoshin” được ghép từ hai chữ Hán: 初 (sho) – ban đầu, và 心 (shin) – tâm trí. Từ đó, Shoshin chỉ trạng thái tâm lý khi con người giữ cho mình sự cởi mở, tò mò và khiêm tốn giống như lúc bắt đầu học một điều mới. Hầu hết chúng ta đều rất hào hứng khi tiếp xúc lần đầu với một lĩnh vực nào đó. Tâm trí khi ấy rộng mở, mong muốn khám phá, không sợ sai, không ngại thử nghiệm. Nhưng khi đã quen thuộc, ta dễ sinh chủ quan, khép kín và không còn nhiều kiên nhẫn. Shoshin nhắc nhở rằng: dù đứng ở vị trí nào, đạt được thành tựu ra sao, ta vẫn nên giữ tinh thần của người mới bắt đầu. Chính khả năng đón nhận điều mới ấy tạo nên sự phát triển không ngừng của con người.
Khi giữ tâm trí mở, con người tiếp thu kiến thức tốt hơn. Không còn suy nghĩ “tôi biết rồi”, ta dễ dàng tiếp nhận góc nhìn mới, phương pháp mới và kiến thức mới. Đây là yếu tố giúp trẻ nhỏ học rất nhanh, vì chúng học bằng tò mò, không bằng kinh nghiệm. Nhờ vậy, ta không phải chứng minh bản thân bằng mọi giá, từ đó bớt căng thẳng và dễ dàng kết nối với người khác hơn. Mọi sáng tạo đều bắt đầu bằng câu hỏi: “Nếu thử lại theo cách khác thì sao?” Shoshin khuyến khích con người không đóng khung trong thói quen cũ, dám thử, dám sai, dám bắt đầu lại. Triết lý này giúp người Nhật không “ngủ quên trên chiến thắng”. Dù là chuyên gia, nghệ nhân hay võ sư, họ vẫn chăm chỉ luyện tập những điều cơ bản mỗi ngày. Sự lặp lại này không phải là nhàm chán, mà là nền tảng của sự tinh thông. Ngoài ra, Shoshin hiện diện ở mọi khía cạnh của đời sống Nhật Bản, trở thành nét đặc trưng văn hóa: Trong mỗi buổi trà đạo, nghệ nhân luôn pha trà với sự tỉ mỉ như thể đó là lần đầu tiên. Mỗi hành động đều được thực hiện bằng sự trọn vẹn, trân trọng. Đây là cách họ rèn luyện tâm an tĩnh và lòng khiêm nhường. Những võ sư đai đen vẫn mỗi ngày luyện những động tác cơ bản của môn võ. Lý do rất đơn giản: họ hiểu rằng sự hoàn hảo không đến từ kỹ thuật phức tạp, mà từ nền tảng vững chắc và tinh thần không ngừng học hỏi. Người Nhật thường mở đầu công việc bằng câu “Yoroshiku onegaishimasu”, có nghĩa là “Xin hãy chỉ dạy thêm”. Câu nói tưởng nhỏ nhưng lại chứa đựng tinh thần Shoshin, luôn học hỏi từ mọi người xung quanh. Văn hóa khiêm nhường, tôn trọng tập thể và tinh thần cải tiến liên tục (Kaizen) của người Nhật cũng phần nào bắt nguồn từ triết lý này.
Shoshin không phải là điều xa xỉ hay khó thực hành. Ngược lại, đây là một trạng thái tâm lý mà ai cũng có thể rèn luyện mỗi ngày. Thay vì khẳng định “tôi biết rồi”, hãy thử hỏi: “Còn điều gì mình chưa biết?” “Có cách nào làm tốt hơn không?” Câu hỏi chính là cửa ngõ của trí tuệ. Chấp nhận sai lầm như một phần tự nhiên của học tập, nhìn nhận lỗi sai như một trải nghiệm quý giá sẽ giúp ta tiến bộ nhanh hơn và bớt nản lòng. Người có Shoshin thường lắng nghe nhiều hơn nói, bởi họ biết rằng bất kỳ ai cũng có điều để mình học hỏi. Một quyển sách đã đọc, một kỹ năng đã biết, một công việc đã làm lâu năm, hãy thử tiếp cận lại như lần đầu tiên. Bạn sẽ ngạc nhiên với những điều mình chưa từng nhận ra. Tò mò mở ra cánh cửa học hỏi, còn kỳ vọng thái quá lại làm ta sợ sai và thu mình.
Shoshin ( tâm trí của người mới bắt đầu) là triết lý giúp con người sống nhẹ nhàng hơn, học hỏi nhanh hơn và sáng tạo nhiều hơn. Trong thế giới liên tục thay đổi, sự linh hoạt của Shoshin là yếu tố then chốt giúp mỗi người phát triển bền vững.