“Người Nhật không chỉ làm việc vì công ty – họ làm việc vì niềm tự hào.” Nhắc đến Nhật Bản, nhiều người nghĩ ngay đến hình ảnh những nhân viên tận tụy, luôn đúng giờ, cẩn trọng trong từng chi tiết và coi trọng tinh thần tập thể. Thế nhưng, đằng sau vẻ nghiêm túc đó là một hệ thống giá trị văn hoá làm việc được hình thành qua hàng trăm năm, phản ánh sâu sắc triết lý sống và đạo đức nghề nghiệp của người Nhật.
- Tinh thần tập thể.
Một trong những giá trị cốt lõi của người Nhật là sự hoà hợp. Họ tin rằng, thành công của một tổ chức đến từ sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cá nhân, chứ không chỉ dựa vào tài năng riêng lẻ. Trong các công ty Nhật, mọi quyết định thường được đưa ra sau khi bàn bạc kỹ lưỡng. Nhân viên ít khi tự ý hành động một mình, vì điều quan trọng không phải là ai đúng, mà là tập thể không mâu thuẫn. Tuy nhiên, điều này đôi khi khiến người nước ngoài cảm thấy “thiếu tự do” hoặc “quá chậm”.
Nhưng với người Nhật, sự đồng thuận là nền tảng cho niềm tin và sự ổn định lâu dài.
Câu nói nổi tiếng: “Hòa khí sinh tài” – khi mọi người cùng hướng về mục tiêu chung, hiệu quả công việc tự nhiên được nâng cao.
- Đúng giờ – tôn trọng thời gian là tôn trọng con người
Không quốc gia nào coi trọng việc đúng giờ như Nhật Bản. Từ tàu điện đến nhân viên văn phòng, tất cả đều vận hành theo lịch trình gần như tuyệt đối. Một phút trễ hẹn có thể khiến người Nhật thấy xấu hổ, bởi với họ, đến muộn nghĩa là làm lãng phí thời gian của người khác – điều được xem là thiếu tôn trọng. Thói quen này hình thành từ nhỏ: học sinh Nhật được dạy phải đến trường trước giờ vào học ít nhất 10 phút. Khi trưởng thành, điều đó trở thành thói quen tự nhiên của ý thức kỷ luật. Như vậy: “Nếu bạn không thể đúng giờ, bạn sẽ khó thích nghi trong môi trường Nhật.”
- Kaizen – Tinh thần cải tiến không ngừng
“Kaizen (改善)” là một trong những từ khóa đặc trưng của văn hoá doanh nghiệp Nhật. Nó mang nghĩa “cải tiến liên tục” – không cần thay đổi lớn, chỉ cần mỗi ngày một chút tốt hơn hôm qua. Tinh thần Kaizen giúp người Nhật đạt đến sự hoàn thiện trong mọi việc: từ cách chào hỏi, dọn dẹp bàn làm việc, đến quy trình sản xuất trong các tập đoàn lớn như Toyota, Panasonic hay Sony. Đối với người Nhật, không có việc nào “nhỏ” hay “tầm thường” – mỗi hành động đều là cơ hội để thể hiện sự chuyên nghiệp và lòng tự trọng. Học được Kaizen là học cách kiên trì, tỉ mỉ và yêu công việc mình làm, dù chỉ là điều nhỏ nhất.
- Mối quan hệ kính trên, nhường dưới
Cấu trúc xã hội Nhật Bản chịu ảnh hưởng mạnh của tư tưởng Nho giáo, đặc biệt là tôn ti trật tự và lòng biết ơn.
Điều này thể hiện rõ trong mối quan hệ Senpai (tiền bối) và Kouhai (hậu bối) tại trường học lẫn công sở. Senpai có trách nhiệm chỉ dẫn, dìu dắt. Kouhai phải lễ phép, biết lắng nghe và thể hiện sự tôn trọng. Điều thú vị là mối quan hệ này không chỉ mang tính hình thức. Khi Kouhai gặp khó khăn, Senpai thường giúp đỡ, coi đó là trách nhiệm tự nhiên của người đi trước. Vì thế, trong môi trường Nhật, người trẻ không bao giờ “đơn độc” – họ luôn có người đồng hành. Mối quan hệ Senpai – Kouhai không phải là cấp trên – cấp dưới, mà là sợi dây truyền thống của tinh thần đoàn kết.
- Tận tâm với công việc – đôi khi quên cả bản thân
Người Nhật nổi tiếng với tinh thần cống hiến xem công việc là cách để đóng góp cho xã hội.
Họ làm việc nghiêm túc, ít than phiền, và luôn cố gắng hoàn thành nhiệm vụ đến mức tốt nhất. Tuy nhiên, văn hoá này cũng có mặt trái: tình trạng làm việc quá sức, dẫn đến mệt mỏi và stress.
Chính vì thế, xã hội Nhật hiện nay đang nỗ lực thay đổi, hướng tới phong cách làm việc cân bằng hơn giữa công việc và cuộc sống. Dẫu vậy, tinh thần tận tụy và trách nhiệm của người Nhật vẫn là tấm gương đáng học hỏi cho mọi quốc gia.
- Vậy… bạn có phù hợp không?
Nếu bạn là người yêu sự chính xác, tỉ mỉ và coi trọng tập thể – bạn sẽ thích nghi và phát triển mạnh trong môi trường Nhật. Còn nếu bạn yêu sự sáng tạo, linh hoạt và muốn tự do hơn, bạn vẫn có thể học từ họ: “Hãy giữ tinh thần trách nhiệm của người Nhật, nhưng sống theo cách hài hòa của chính mình.” Văn hoá làm việc kiểu Nhật là sự giao thoa giữa kỷ luật, tinh tế và nhân văn. Nó dạy ta rằng thành công không đến từ thiên tài, mà từ sự kiên định trong từng hành động nhỏ. “Người Nhật làm việc không để được nhìn thấy, mà để chính bản thân họ cảm thấy xứng đáng.”